Sınıf:
Yıldızlar
Yıldızlar arasındaki boşlukta bulunan toz ve gazın birlikte oluşturduğu devasa buluta bulutsu (nebula) adı verilir. Bulutsular, patlayan yıldızlardan saçılan maddeyi içinde barındırır ve koşullar sağlandığında bu maddelerden yeni yıldızlar oluşur.
Kütle çekimi sayesinde bir arada duran, çoğunluğunu hidrojen ve helyum atomlarının oluşturduğu yoğun gaz kürelerine yıldız denir. Yıldızlar ısı ve ışık kaynağıdır. Yaydıkları bu enerji, dört hidrojen atomunun bir helyum atomuna dönüşmesi sırasında açığa çıkmaktadır. Bu olaya nükleer kaynaşma adı verilir.
Yıldızlar sıcaklıklarına göre sınıflandırılırlar.
Çok sıcak olan yıldızlar mavi renkte olurken, soğuk yıldızlar ise kırmızı renktedir.
Belirli sıcaklık değerlerine göre yıldızların rengi değişmektedir.
Uzayda Uzaklık Ölçümü
Uzayda uzaklıklar ışık yılı birimi ile ölçülür. Işık hızı boşlukta 300.000 km/s'dir. Diğer bir ifadeyle, ışık bir saniyede 300.000 km yol alır. Bir ışık yılı ise, ışığın bir yılda uzayda aldığı yola eşittir ve yaklaşık 10 trilyon kilometredir. Güneş ile Dünya arası ortalama uzaklık 150.000.000 km'dir. Güneş'ten çıkan ışık ışınları Dünya'ya ulaşmak için tam 8,33 dakika boyunca yol almak zorundadır. Yani biz aslında Güneş'in yaklaşık 8,33 dakika önceki halini görüyoruz. Aşağıdaki video ışığın uzayın büyüklüğü karşısında pek hızlı olmadığını gösteriyor.
Videoda gördüğümüz gibi uzayda uzaklık ölçü birimi olarak ışık yılının kullanılması gerçekten de gerekli bir durumdur.
Işık yılı haricinde kullanılan diğer ölçü birimi ise astronomik birim (AB) dir. 1 astronomik birim = 149,5 milyon km'dir. Yani Dünya ile Güneş arası uzaklığa 1 astronomik birim diyoruz.
Yıldızların Hayat Döngüsü
Yıldızlar kütlelerine göre iki farklı süreçten geçer. Kütlesi, Güneş’in kütlesinden 10 kat ve daha fazla olan büyük kütleli yıldızlar zaman geçtikçe, önce süper deve, daha sonra süpernovaya ve en sonunda kara deliğe dönüşerek ömürlerini bitirirler.
Kütlesi, Güneş’in kütlesinin 10 katından daha az olan küçük kütleli yıldızlar ise zamanla önce kızıl deve, daha sonra nebulaya dönüşerek patlarlar. Patlamadan arda kalan sıcak çekirdekleri ise önce beyaz cüceye, daha sonrada soğuyarak siyah cüceye dönüşür.
Tek Yıldızımız Güneş'in Sonu Nasıl Olacak?
Güneş’in Sonu: Beyaz Cüce, Kristal Küre ve Kara Cüce
Güneş ve benzeri yıldızların doğumundan ölümüne yaşamlarının bazı önemli evreleri gösteriliyor (yukarıda).
- Doğum, bir süpernova patlamasının oluşturduğu şokla çökmeye başlayan bir molekül bulutunda gerçekleşir.
- Öncelikle çökme sırasında, sıkışan bölgenin etrafında bir disk meydana gelir.
- Bu diskte zaman zaman jet adı verilen fışkırmalar görülebilir.
- Bulutun yoğun bölgesinde sıkışan madde, enerji üretmeye başlayıp çökmeyi durdurur ve kararlı hâle gelir.
- Sonunda Güneş parlamaya başlar ve anakol yıldızı oluşur.
- Güneş, yaklaşık 4,6 milyar yıldır enerji üretip yaymaya devam ediyor. Çekirdekteki yakıt hidrojen azalınca, Güneş dış katmanlarını genişletmeye başlayacak ve daha kırmızı ancak daha parlak görünecek.
- Hidrojen tamamen tükendiğinde şimdiki boyutunun yaklaşık 200 katı büyüklüğe ulaşarak alt-dev yıldız olacak.
- Çekirdekteki enerji üretimi durduğunda, dış katmanlarını patlama ile atarak, merkezinde artık bir beyaz cücenin yer aldığı, bir gezegenimsi bulutsu oluşturacak.
- Bu gezegenimsi bulutsuda Güneş’ten geriye yalnızca Güneş'in ölü artık çekirdeği olan ve gittikçe soğuyan bir beyaz cüce kalacak.
Takımyıldızlar
Yıldızların gökyüzündeki dizilişlerinin belirli şekillere (hayvan, eşya, mitolojik varlıklar vb) benzetilerek isimlendirildiği yıldız gruplarına takımyıldız adı verilir.
- Büyükayı
- Avcı
- Herkül
- Andromeda
- Orion
- Aquila (Kartal)
- Lyra (Lir [Çalgı])
- Cygnus(Kuğu)
- Ursa Majör (Büyük Ayı)
- Scorpius (Akrep)
- Saglttarius (Yay)
- Enlargyan (inci)
takımyıldızları en çok bilinen takımyıldızlara örnektir.
Galaksiler (Gök Adalar)
Yıldızlar uzayda tek başlarına bulunmazlar. Her biri çok sayıda yıldızın oluşturduğu bir grubun üyesidir. Büyük yıldız topluluklarının bir araya gelerek oluşturduğu yapıya galaksi (gök ada) denir. Yıldızları oluşturan bulutsular, gezegenler, uydular, kuyruklu yıldızlar ve asteroidler aynı zamanda galaksilerin öğesidir.
Evrendeki maddenin neredeyse tamamı gök ada adı verilen çok büyük gök cisimlerinde bulunuyor. Yıldızlar, gezegenler, bulutsular, kara delikler, beyaz cüceler... Hepsi de gök adaların içinde. Gök adalar o kadar büyük ki her biri milyarlarca yıldız içeriyor. Evrende milyarlarca gök ada olduğu tahmin ediliyor. Her biri milyarlarca yıldız içeren milyarlarca gök ada...
Galaksi Çeşitleri
Galaksiler yapılarına göre;
- Sarmal Galaksiler
- Eliptik Galaksiler
- Düzensiz Şekilli Galaksiler
olmak üzere üç farklı grupta incelenir.
1. Sarmal Galaksiler
Merkezinden dışarıya doğru çıkan sarmal kollardan oluşan galaksilere, sarmal galaksi denir. Güneş sistemimizin de içerisinde bulunduğu Samanyolu Galaksisi ve Andromeda Galaksisi sarmal galaksilerdir.
Bu fotoğrafta gördüğünüz, bize en yakın gök adalardan biri olan Andromeda Gök adası. Bu gök ada yakınlarımızdaki en büyük gök adalardan biri. Andromeda Gök adası bir sarmal gök ada. Sarmal kolları olan gök adalara sarmal gök ada deniyor. Andromeda Gök adası’nın bir trilyon kadar yıldız içerdiği düşünülüyor. İçinde yaşadığımız gök ada olan Samanyolu’nun içerdiğinin iki katı kadar...
Girdap Gök Adası: Bu gök ada girdaba benzeyen şekli nedeniyle bu adı almış. M51 olarak da adlandırılan gök ada, yüz milyardan fazla yıldız içeriyor. Gök adanın kollarında görülen kırmızı renkli bölgelerse yoğun yıldız oluşumunun gerçekleştiği gaz bulutlarıdır. Girdap Gök adası’nın hemen sağında görülen küçük gök adanın adıysa NGC 5195. Bu gök ada Girdap Gök Adası’nın hemen arkasından geçiyor.
2. Eliptik Galaksiler
Parlak bir merkezden dışarıya doğru eliptik bir biçimde genişleyen galaksilere, eliptik galaksi denir. Eliptik galaksiler çok parlak merkezlere ve eliptik bir görünüme sahiplerdir. İçerisinde çok az miktarda toz ve gaz bulunur. Bu nedenle eliptik galaksilerde yeni yıldız oluşumu çok az gerçekleşmektedir. Eliptik galaksiler evrende gözlemlenen galaksilerin üçte birini oluşturur. Küçükayı ve Ocak Galaksileri eliptik galaksilere birer örnektir.
3. Düzensiz Galaksiler
Düzensiz bir yapıya sahip galaksilere düzensiz şekilli galaksiler denir. Diğer iki grubun yapısal özelliklerini barındırmazlar. Düzensiz galaksilerin belirli bir şekli yoktur. Küçük ve Büyük Macellan Galaksileri düzensiz galaksilere birer örnektir.
Evren
Uzayı ve uzaydaki tüm madde ve enerjiyi barındıran bütüne evren denir. Evrenin oluşumu George Lemaître’nin temellerini attığı Büyük Patlama Teorisi (Big Bang Teorisi) ile açıklanmaktadır. Bu teoriye göre evren, 13,7 milyar yıl önce büyük patlama ile oluşmuştur. Büyük patlama esnasında tek bir nokta kadar küçük olan evren, patlamadan sonra genişlemeye ve soğumaya başlamıştır. Evren halen genişlemeye devam etmektedir.
Evrenin Dünya dışında kalan kısmına ise uzay adı verilir. Kısaca; Uzay+Dünya=Evren
Kaynaklar: EBA, Bilim Çocuk Dergisi, Bilim ve Teknik Dergisi
