İyi ve kaliteli bir aydınlatma tesisatından, aydınlatılması amaçlanan alanlara gereksinim duyulan miktarlarda ışık göndermesi beklenilir. Kullanılmayan alanların aydınlatılmasının yada kullanılan alanlarda gereğinden fazla aydınlatma yaratılmasının büyük enerji savurganlığı olacağı açıktır. Yetersiz bir aydınlatma emniyet ve konfor açısından büyük bir tehlike yarattığı gibi, yanlış yönlendirilmiş aşırı bir aydınlatma da kamaşma problemi nedeni ile görüş koşullarını tamamen bozabilir. Ayrıca diş aydınlatma tesisatlarında üst yari uzaya yönlendirilmiş yanlış aydınlatmalar ve yüzey kaplamalarından yansıyan ışıklar atmosferdeki molekül ve tozlar tarafından saçılarak gökyüzünün doğal fon parlaklığını bozmakta, astronomik gözlemleri engelleyici büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Işık kirliliği diye adlandırdığımız bu yanlış uygulamalar özellikle gelişmiş ülkelerde astronomi gözlemevlerini tehdit edecek, hatta kapatılmalarına neden olacak düzeye ulaşılmıştır. Günümüzde birçok ülke ışık kirliliğini sınırlandırmak için yasal düzenlemeler yapma yoluna gitmektedir. Bu amaçla büyük gözlemevlerinin bulunduğu Kanarya adaları, ABD'deki Arizona, Maine ve Texas eyaletleri özel yasalarla koruma altına alınmıştır. ABD'de altmışın üstünde yerel yönetimde, Kanada, Belçika, Almanya, Fransa, İngiltere, Yeni Zelanda ve Japonya gibi ülkelerde de konu ile ilgili yasa ve yönetmelikler hazırlanmaktadır. Yunanistan ve Macaristan'da ise ilk ve orta öğretim öğrencilerine ve öğretmenlerine konunun önemini öğretmek, bilinçli ve duyarlı bir toplum yetiştirmek amaçlı proje çalışmaları devam etmektedir.
Işık kirliliğinin esas kaynakları yol, cadde ve sokak, park ve bahçe, turistik tesislerin diş cephe aydınlatmalarında ve reklam panolarında kullanılan aydınlatma armatürlerinin yanlış seçimi ve yönlendirilmeleri ile üst yari uzaya gönderilen direkt ışıklarla, aydınlatılan yüzeylerden yansıyan endirekt ışıklardır. Bu ışıklar atmosferdeki molekül ve tozlar tarafından saçılarak gökyüzünün doğal fon parlaklılığını bozmakta, astronomik gözlemleri etkilemektedir. Doğru ve uygun tiplerde armatürler kullanılmadığı için direkt gökyüzüne gönderilen ışık büyük enerji sarfiyatına neden olmakta, bazen enerji tüketimi fazla olmasına rağmen kullanılan alanlarda gereken düzeylerde aydınlatma yaratılamamaktadır.
Işık kirliliğini önlemek bunun yanısıra kaliteli bir aydınlatma yaratarak enerji tasarrufu sağlamak için izlenecek yollar şöyle sıralanabilir;
- Uluslararası standartlar ve öneriler çok iyi takip edilerek aydınlatılacak yere uygun optimum çözümün elde edilebileceği aydınlatma kriterleri belirlenmeli,
- Fotometrik değerleri bilinen armatürler ile gerekli tasarım hesapları yapılmalı, armatür sayısı ve tipi bu hesaplara göre saptanmalı,
- Aydınlık düzeyi algılayıcılı ve zaman kontrollü tesisatlar ile aydınlatmanın gerek duyulan zamanlarda gerektiği kadar kullanılması sağlanmalıdır.
Bina diş cephe ve reklam panolarının aydınlatılması amaçlı kullanılan projektör tipi armatürler uygun açılarla sadece aydınlatılmak istenilen alanı aydınlatacak tipte seçilmeli ve yönlendirilmelidir. Mümkün olduğunda aydınlatma yukarıdan aşağıya doğru yönlendirilerek yapılmalıdır. Park ve bahçelerde büyük oranda gökyüzüne ışık gönderen glop tipi armatürlerin kullanılmasından kaçınılmalıdır. Bunların yerine yürüyüş yollarında uluslararası önerilerce verilen değerlerde yatay ve düşey aydınlık düzeylerini yaratan (örneğin kalabalık alarda Eyatay =10-20 lux, Edüşey = 2-4 lux) uygun tasarımlı direkt veya yari-direkt armatürler kullanılmalıdır.
Yapılan hesap ve karşılaştırmalardan uygun fotometrik özelliklere sahip armatürler içinde etkin ışık kaynakları kullanılarak gerek ilk tesis gerekse işletme esnasında büyük tasarrufların sağlanabileceği ve ışık kirliliğinin önemli bir miktarda azaltılabileceği anlaşılmaktadır.
Norveç'te bu sistem kullanılarak büyük bir tasarruf sağlanmakta ve ışık kirliliği oranı da azaltılmaktadır. Aşağıdaki videoda izleyebilirsiniz:
Kaynak:
tug.tubitak.gov.tr/sites/images/tug/isikkirliligienerjitasarufu.html (Zeki ASLAN, Sermin ONAYGİL)
"Newsletter of the International Dark-Sky Association, No.33, March 1998
"Revised Tuscon and Pima County Arizona Outdoor Lighting Control Ordinances, Inf. Sheet 91, April 1994
"Guidelines for Light Pollution, Environment Agency of Japan, March 1998
Aslan Z. Işık Kirliliği, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, No.362, s.66-69, Ocak 1998
Osram Aydınlatma Kataloğu, 1998/1999
CIE Pub.115,Recommendations for the Lighting of Roads for Motor and Pedestrian Traffic, Technical Report, 1995
Schréder, Ulysse - Quick Light (Bilgisayar Programı),1998
Bommel W., Boer J.B., Road Lighting, Philips Technical Library, p.183,1980
CIE Pub.01,"Guidelines for Minimizing Urban Sky Glow Near Astronomical Observatories, 1980