Kuvvet ve Hareket - Yayları Tanıyalım

Üzerine kuvvet uygulandığında şekli değişen, kuvvet kaldırıldıktan sonra tekrar eski haline gelen cisimlere esnek cisimler denir.

Giydiğimiz bazı tişört ve çoraplar, plastik terliklerimiz, sarmal yay, lastik top, silgi, araba lastiği esnek cisimlere örnektir.

Üzerine kuvvet uygulandığında şekli değişmeyen ya da değişse de kuvvet kalktıktan sonra tekrar eski haline dönemeyen cisimlere de esnek olmayan cisimler denir.

Oyun hamuru, kalem ve cam macunu gibi maddeler esnek olmayan madde örnekleridir.

Yayın Oluşturduğu Kuvvet

Tellerin spiral şeklinde kıvrılmasıyla esnek yaylar elde edilir. Yayların üzerine kuvvet uyguladığımızda yaylar esneyerek, uzayarak ya da sıkışarak şekil değiştirir.

Yay, üzerine bir kuvvet uyguladığımızda bu kuvvete karşı zıt yönde bir tepki kuvveti uygular.

Şekildeki yaya aşağı yönlü kuvvet uygulandıkça yayın daha da uzadığı görülmektedir.

Gerilmiş yay serbest bırakıldığında, ucu denge konumuna doğru hareket eder. Eğer yaya uygulanan kuvvet büyürse, serbest bırakıldığında daha büyük süratle hareket eder.

Cisimlerin ağırlıklarını ölçmemize yarayan dinamometrelerin (el kantarı) yapısında yay bulunur.

Dinamometrenin ucuna asılan yük miktarı arttıkça dinamometre yapısındaki yay daha da uzar.

Yaya uygulanan kuvvet (ya da ucuna asılan ağırlık) ne oranda büyütülürse, yaydaki uzama miktarı da aynı oranda büyür.

Yayı sıkıştıran kuvvetin artması yayın sıkışma miktarını da aynı oranda artırır.

Yayların Farklı Kalınlıkta Olması

Yapılarında sarmal yaylar bulunan dinamometreler kuvvetlerin büyüklüğünü ve cisimlerin ağırlıklarını ölçer.

Yapılarında kullanılan aynı cins metallerin kalınlığı, dinamometrenin ölçüm aralığını belirler.

Genelde ince yaylı dinamometreler çok küçük ağırlıkları, kalın yaylı olanlar ise daha ağır cisimleri tartmak için kullanılır.