Ders:
Tarih Sürecinde Oyun ve Oyuncak
Tarihsel olarak incelendiğinde; Antik Dönem’de Yunanistan şehirlerinde yaşayan çocukların müzik, dans ve şarkı ile zenginleşen oyunları oynama imkânlarının olduğu hatta şehirde yaşayan ailelerin çeşitli festivallerde kırsal kesim halkına sundukları oyunlarla çocuklarını nasıl iyi bir şekilde eğittikleri göstermek için bu festivalleri önemli fırsatlar olarak kullandıkları da görülmektedir. Çocuk ve yetişkinler için oyun iki farklı terimle ifade edilirdi; çocuk için oyun “paidia”, yetişkin için oyun “agon”. Harekete dayalı oyunların sağlık için faydalı olduğu düşünülürken; şans oyunları ayıp sayılmıştır [5].
Eski Mısır’da Orta Krallık Dönemi’nden kalan duvar resimleri incelendiğinde oyun tahtası üzerinde oynanan oyunların yanı sıra, sıçrama oyunları gibi çocukların oynadığı diğer oyunlar da görülmektedir. Ak-Hor mezarındaki bir duvar resminde iki Mısırlı kız el vuruşma oyunu oynarken görülmektedir [17].
Efes harabelerinde Roma’dan kalma mermer bloklar üzerinde 2000 yıl öncelerine üçtaş ve dokuztaş oyun yerleri tespit edilmiştir. Bu oyun en eski [4000 yıldan eski] çocuk oyunlarındandır. Tahiti, Japonya, Yunanistan, Avustralya, İngiltere’de taşların yerine küçük patatesler, fındık, ceviz ve fasulye yıllarca kullanılmıştır [17].
Çok eski oyunlardan biri de dünyanın birçok yerinde oynanan “iplik oyunu” adı verilen, parmaklara geçirilen, iki ucu bağlı bir ipe çeşitli şekiller verilerek oynanan oyundur.
Topacın kullanımı Avrupa’da 14. yüzyılda görülürken, Asya’da görülmesi ise daha eskilere dayanır. Eski Yunan ve Roma ‘da elle çevrilen topaç, zar atmak amacıyla kullanılmıştır. Çin ve Japonya’da farklı özellikleri olan topaçlar yapılmıştır. Günümüzde topaç ile çok değişiklik oyunlar oynanmaktadır. Yine başka bir oyun “âşık kemiği “ ile oynanan oyundur. Diğer adı da “terra” olan oyunda çatal tırnaklı hayvanların ayak oynak kemikleri kullanılırdı [17].
Tarihte bilinen ilk oyuncaklar Mısırlılara aittir. MÖ 5. yüzyılda Mısırlı çocukların tahta atlarla oynadıklarına dair arkeolojik bilgiler edinilmiştir. Eski Yunan, Roma ve Çin'de de kilden yapılıp fırınlanmış, hareketli kol bacaklara sahip bebekler yapıldığı bilinmektedir. Aydınlanma Dönemi ile Avrupa’da meydana gelen insana değer verme düşüncesi çocuk oyun ve oyuncaklarına da yansımıştır. Çocuğa verilen değerin artması ile birlikte oyuncakların gelişimi de hızlanmıştır. Rönesans Dönemi’nde Almanya ‘da oyuncak fabrikası açılarak oyuncak ihtiyacı seri üretimle giderilmeye çalışmıştır. Edison tarafından 1820 yılında ilk konuşan bebek tasarlandı. 1920 ve 1930’da Montessori ve Froebel eğitimde oyuncak kullanılmasını bir ihtiyaç olarak belirtmişlerdir [2].
Türk tarihinde satılmak üzere yapılan oyuncaklar ise Osmanlı Dönemi’nde ortaya çıkmıştır. Eyüp'te hayvan bağırsağından yapılmış balonlar, tahta topaçlar, çemberler, tefler, toprak düdükler satıldığı da bilinmektedir [17]. Bu oyuncak çağın gerekleri sebebiyle genellikle doğal maddeden yapılmıştır. Evliya Çelebi’ye göre XVII. yüzyıl ortalarında Eyüp’te 100 oyuncakçı dükkânı ve bunlarda çalışan 105 usta vardı. Oyuncakçı dükkânları İskele Caddesi üzerindeki oyuncakçılar çarşısı olarak belirtilen yerde bulunurdu. 19. yüzyılda oyuncakçı sayısı 35 ‘ e kadar düşmüştü.
Oyuncaklar yaşanılan dönemin bir örneğini teşkil etmektedir. Örneğin hayvancılıkla geçinen bir ailenin çocuğunun oyuncağının keçi, koyun gibi hayvan figürlerinden oluştuğu bilinmektedir. Daha sonraki dönemlerde oyuncaklar değişmeye ve çağın gelişimine paralel hızda gelişmeye başlamış ve minyatür oyuncaklar ortaya çıkmıştır. Minyatür evler, mutfaklar kız çocukları için eğitici oyuncaklar sınıfına girmişlerdir. Bu oyuncakların amacı çocuğa toplum yaşamını öğretmek için oyun oynatmaktır [27].
Oyunlar ve oyuncaklar çocuğun içinde bulunduğu sosyokültürel ortama göre değişiklik göstermektedir. İnsanlık yolculuğunun başlangıcından beri oyun insanla var olmuş bir kavramdır. İnsanın yıllar içindeki evrimi oyun ve oyuncakları da değişip dönüştürmektedir. Bunun en somut örneğini oyuncak müzelerinde görmekteyiz. Türkiye’de beş oyuncak müzesi bulunmaktadır. Bunlar arasında kuruluş tarihi bakımından Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Oyuncak Müzesi ilk kurulandır. İkinci oyuncak müzesi olan İstanbul Oyuncak Müzesi, 23 Nisan 2005 tarihinde, şair ve yazar Sunay Akın tarafından kurulmuştur. Üçüncü oyuncak müzesi Konak Belediyesi Ümran Baradan Oyun ve Oyuncak Müzesi, dördüncü ise Antalya Oyuncak Müzesi, Antalya Büyükşehir Belediyesi’nin bir projesi olarak kurulmuştur. Son olarak Gaziantep Oyun Oyuncak Müzesi 2013 yılında kurulmuştur [28].
Gaziantep Oyun ve oyuncak müzesinde oyuncak yapım atölyesi ve çocuk oyunları atölyeleri planlanmaktadır. Ayrıca müzenin oyun kısmını da öne çıkararak, müzenin avlusunda “Oyun Günleri” de düzenlemektedir. Ayrıca oyuncak müzelerinin ziyaretçi profilini genellikle okul grupları oluşturmaktadır. Ziyaretçi yoğunluğu eğitim-öğretim takvimine göre şekillenmektedir. Yaz aylarında ise turist yoğunluğuna da bağlı olarak turist grupları da müzeyi ziyaret etmektedir [28].
Faydalanılan Kaynaklar:
[2] Aynal, Ş. Ö. (2017). Çocukta Oyun Gelişimi ve Yaratıcılık. M. E. [Ed] Deniz içinde, Erken Çocukluk Döneminde Gelişim [s. 340-380]. Ankara: Pegem Akademi.
[5] Ergün, M. (1980). Oyun ve Oyuncak Üzerine- I. Milli Eğitim, 102-119
[17] Poyraz, H. (2003). Okul Öncesi Dönemde Oyun ve Oyuncak. Ankara: Anı Yayıncılık.
[27] Sevim, C., & Gönül , E. (2012). Tarihsel Süreç İçerisinde Oyuncağın Gelişimi ve Seramik Oyuncaklar. Sanat ve Tasarım Dergisi, 23-40.
[28] Karadeniz, C., & Atar, M. (2017). Türkiye'de Oyuncak Müzelerinin Durumu ve Sürdürülebilirliği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 477-492.
