6 Haziran 2012 Venüs Geçişi

-A A +A

Blog Kategori: 

Venüs’ün Güneş Diski Önünden Geçişi

6 Haziran 2012

 

Venüs gezegeni 6 Haziran 2012 tarihinde Güneş diski önünden geçecekdir. İnsanlık 1639 yılında bu tür olayların gerçekleşebileceğini farkettiği zamandan beri sadece beş adet geçiş olayı gözleyebilmiştir. Bu türden geçiş gözlemlerinin ikili bir şekilde tekrarlandığı bilinmektedir. 2004 yılında gerçekleşen geçiş ile birlikte 2012 yılında gerçekleşecek olan geçiş bir ikili sistem oluşturmaktadır ve aralarında sadece 8 yıl gibi bir süre bulunmaktadır. Tarihsel olarak bakıldığında Venüs geçişlerine ilişkin iki ayrı dönemli geçiş zamanının bulunduğu görülebilir. 6 Haziran 2012 tarihinde Venüs geçişini gözeleyemezseniz bu durumda 11 Aralık 2117 tarihini ve/veya 8 Aralık 2125 tarihini beklemeniz gerekecektir!!! Sonraki geçiş tarihleri dikkate alındığında bu gök olayının yaşamınızda görebileceğiniz son geçiş olacağını söylemek hatalı olmayacaktır.

Türkiye saatleri ile geçişin önemli zamanları aşağı verilmektedir.

1. Temas     -->   01.10
2. Temas     -->   01.28
Geçiş Ortası -->   04.30
3. Temas     -->   07.32
4. Temas     -->   07.45

1. temas, geçişin başlama anıdır. Tam bu anda Venüs'ün görünür diski Güneş'in görünür diskiyle dıştan teğet durumdadır. Daha sonraki evrelerde Venüs yavaş yavaş Güneş'in önüne geçmeye başlamaktadır. Venüs'ün tüm görünür diskinin Güneş'in önüne geçtiği ilk ana ise 2. temas adı verilmektedir. Geçiş devam ettikçe Venüs, Güneş'in iyice ortalarına doğru gelecektir (Geçiş ortası sırasında Venüs’ün görünür diski, Güneş’in görünür diskinin sınırlarından en uzak konumundadır). Geçiş biterken de Venüs'ün tüm görünür diski Güneş’i son kez örtecek (yani 3. temas anı) ve Venüs, Güneş’in önünden çekilecektir. Venüs'ün Güneş'e son kez dıştan teğet olduğu duruma ise amatör astronomlar arasında 4. temas adı veriliyor.

Geçiş Gözlemi

6 Haziran günü Güneş doğarken çıplak gözle ya da bir teleskopla bir güneş filtresi kullarak Güneş’e bakın. Güneş’in orta kısımlarında göreceğiniz karaltı Venüs'tür. O karaltı Güneş’in sol kısmından çıkarken buradaki kuralları da göz önünde bulundurarak gözleminizi rahatlıkla yapabilirsiniz.

Teleskop keşfedilmeden önce gerçekleşen Venüs geçişlerine ilişkin tarihler aşağıda bulunmaktadır.

·         1631 (tanık yoktur) ve 1639

·         1761 ve 1769

·         1874 ve 1882

·         2004 ve 2012

 

Geçmiş geçiş tarihleri dikkate alındığında aralarında 8’er yıllık ikili çiftlerden oluşan geçiş zamanları ile birlikte 121.5 ve 105.5 yıllık zaman farklılığı bulunduğu görülebilir. Bu tarihlerin tamamen Venüs’ün yörüngesi ile Dünya’nın yörüngesinin aynı düzlemde olmamasından ve her iki gezegenin yörünge dönemlerindeki farklılıktan kaynaklandığını söylemek mümkündür.

 

Şekil 1 ve 2’de Venüs gezeninin 5/6 Haziran 2012 tarihinde geçişinin gözlenebileceği yerleri göstermektedir (Ref. Fred Espenek: http://eclipse.gsfc.nasa.gov/OH/transit12.html). Geçiş Amerika kıtasında Güneş’in batmasına yakın bir zamanda başlayacak ve Avrupa kıtasında ise Güneş’in doğması ile gözlenmeye başlanacaktır.

 

global diagram of transit of Venus observability

 

Şekil 1. Şekilde gri olarak işaretlenmiş alanda bulunan ülkeler veya yerlerden geçişin gözlenemeyeceği, pembe alanda geçiş gözleminin Güneş’in batma durumunda, yeşil ile gösterilen alanda ise Güneş’in doğuşu ile birlikte gözlenebileceği belirtilmiştir. Haritada bulunan beyaz alanda bulunan bölgelerde ise Venüs geçişinin tümüyle gözlenebileceği yerleri göstermektedir. X olarak işaretlenmiş bölgede Venüs geçişinin başlangıcı ile bitişinin gözlenebileceği, Y ile işaretlenmiş bölgede ise geçişin başlangıç ve bitişinin gözlenemeyeceği fakat Güneş doğduktan sonra geçişin maksimumuna karşılık gelen zamanlarda kısa bir süreliğine gözlenebileceği belirtilmiştir.

Şekil 2. Venüs geçişine ilişkin zaman bilgileri. Zamanlar UT (Evrensel Zaman)’da verilmiştir. Geçiş yaz aylarında gerçekleşeceğinden UT ile aramızdaki zaman farkı +3 saat olacaktır. 6 Haziran 2012 sabahı Güneş’in doğması ile birlikte geçişin neredeyse yarılanmış olduğu fakat bu tür geçişin toplam süresinin 6 saat 40 dakika olduğu dikkate alındığında uzun bir zaman daha geçiş gözlemini takip edebilmek veya gözleyebilmek mümkün olacaktır.

 

Bir gezegenin Güneş diski önünden geçişi nadiren gözlenebilen gök olaylarıdır. Dünya’dan bakıldığında sadece Merkür ve Venüs gezegenleri böylesi geçişlerde bulunabilir. Şekil 3’de Venüs gezegeni için geçiş anına ilişkin geometrik durum modellenmiştir (Not. Şekil abartılı çizilmiştir ve ölçekli değildir). 

 

Şekil 3. Venüs geçişine ilişkin sembolik gösterim. Geçiş esnasında Venüs gezegeni Güneş diskinin önünden geçecek ve Dünya’dan bu geçiş olayı gözlenebilecektir. Venüs gezegeni 224.7 gün’de Dünya ise 365.24 gün’de bir Güneş etrafındaki turunu tamamlar. Venüs ve Dünya’nın aynı doğrultuya gelmeleri için geçmesi gereken süreye sinodik dönem adı verilir ve bunun süresi 583.92 gündür. Şayet Venüs ve Dünya’nın yörüngeleri aynı düzlemde bulunsa idi her 583.92 gün’de bir Venüs geçişi gözlemi mümkün olabilecekti. Ekliptik düzlemi ile Venüs gezegeninin yörüngesi arasında yaklaşık olarak 3.39 derecelik bir fark bulunmaktadır. Bu farklılık nedeniyle geçiş yaklaşık olarak 243 yıllık bir dönemde sadece dört kez ortaya çıkabilmektedir. Yukarıdaki şekil yörünge farklılığını gösterebilmek amacıyla abartılı olarak çizilmiştir.

Transit of Venus photo

Şekil 4. Geçmişte Venüs geçişine ilişkin elde edilmiş bir görüntü.

 

Venüs ve Merkür gezegenlerinin geçiş gözlemlerinde, geçiş yapan gezegen Dünya ila Güneş arasında bulunur ve geçiş yapan gezegenin Güneş diski üzerindeki konumu gözlenir. Geçiş evresinde gezegenin karanlık kısmı görülebilir durumda olacaktır. Güneş, Dünya’mıza çok yakın bir yıldız olduğundan çok parlak görülür, hatta doğrudan gözümüzle bakamayacağımız bir parlaklığa sahiptir. Bu nedenle çıplak gözle doğrudan güneş’e bakılmaması gerekir. Gözlem yapmak isteyen kişiler için ise özel bazı düzeneklerin kullanılması gerekir. Örneğin, teleskop ile gözlem yapılmak istendiğinde gözlemciler özel güneş filtreleri kullanmalı veya teleskoptaki görüntüyü bir başka ortama yansıtmalıdırlar. Gözlemler sırasında karanlık bir noktanın parlak zemin (güneş diski) üzerinde zamanla yer değiştirdiğini görmek mümkündür. Astronomik açıdan bu karanlık noktanın Güneş diskini örtmeye başladığı an ve güneş diskinden çıktığı an çok önemlidir. Şekil 5’de bu zaman farkı t ile gösterilmiştir. Gezegenin, güneş diski üzerinde hangi bölgeden geçeceği, gözlemcinin Dünya üzerinde bulunduğu konuma bağlıdır. Bu nedenle geçiş başlangıcı ile bitiş zamanları da buna göre değişir.

 

Şekil 5. Dünya üzerinde farklı konumlarda bulunan gözlemciler tarafından gözlenecek geçiş zamanları farklı olacaktır.

 

6 Aralık 1882 tarihinde gerçekleşen Venüs geçiş gözlemi, o dönemde çok sayıda gazete için haber konusu olmuş ve dünya çapında bilimsel gözlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için girişimlerde bulunulmuştur. Astronomi açısından bu tür gözlemlerin önemi, farklı konumlarda bulunan gözlemcilerin gerçekleştirecekleri zaman ölçümleri sayesinde Astronomi Birimi (AB) olarak adlandırdığımız Yer-Güneş arasındaki mesafenin km birimlerinde hesaplanabilmesidir. 1882 yılında gerçekleştirilen bu tür bir hesaplama sonucunda astronomlar 1 AB uzaklığını 149342295 ± 96077 km olarak hesaplayabilmişlerdir. Bu çok önemli bilgi, astronomların Güneş Sisteminin gerçek boyutlarını belirleyebilmelerine olanak sağlamıştır. Gezegenlerin uzaklıkları o dönemde birim olarak dikkate alınan Astronomi Birimi dikkate alınarak hesaplanabiliyordu fakat km birimlerinde uzaklıklara geçebilmek için Astronomi Biriminin gerçek değerine ihtiyaç duyuluyordu. Hesaplama yöntemi astronomların paralaks olarak adlandırdıkları bir yönteme dayanmaktaydı (bkz. Şekil 6)

Şekil 6. A ve B konumlarından bir cisme bakan gözlemciler, aynı cismin arkaplana göre iki ayrı noktada (kırmızı ve mavi) olduklarını görürler. Şayet A ile B konumları arasındaki uzaklık ve kırmızı ile mavi renkler arasındaki açı ölçülebilirse, bu durumda dik üçgen kavramı kullanılarak cismin gözlemciye olan uzaklığını hesaplamak mümkündür. Bu olaya paralaks hesabı adı verilmektedir ve normal hayatımızda iki gözümüzü kullanarak yakın cisimlerin uzaklıklarını belirlemenin yanında birçok alanda kullanılmaktadır.

 

Venüs geçiş gözleminde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri herhangi bir optik araç (teleskop, dürbün, mercek vb.) ile güneş’e doğrudan bakılmamasıdır. Göz sağlığınız için lütfen bu noktaya dikkat ediniz. Bu türden gözlemlerde genel olarak Güneş’e doğrudan bakılmaz ve bu amaçla çeşitli optik araçlar ile birlikte uygun donanımın kullanılması gerekir.

 

1. Teleskop + Filtre Sistemi ile gözlem: Teleskop yardımıyla doğrudan Venüs geçişini gözleyebilmek için teleskobun önüne veya uygun bir konuma yerleştirilecek güneş filtreleri kullanılmalıdır. Bu sayede güneş ışınları yeteri ölçüde azalacağından doğrudan gözle bakmak mümkün hale gelebilecektir. Ayrıca oküler kısmının uygun olması durumunda fotoğraf makinası, ccd kamera veya benzer bir dedektör kullanılarak görüntülerin kaydedilmesi mümkündür.

 

Solar filter on  telescope

Şekil 7. Teleskop + Filtre ile gözlem yöntemi.

 

2. Teleskop + Yansıma Düzlemi ile gözlem: Bu tür gözlemlerde teleskop Güneş’e çevrilir fakat alt okülerden çıkacak olan ışınlar bir perde veya uygun bir ortama yansıtılır. Dolayısıyla gözlemci yansıtılan bu ortamda geçiş gözlemini izleyebilir. Bu tür gözlemlerde teleskobun okülerine yanlışlıkla da olsa kimse gözünü yaklaştırmamalıdır veya bakmamalıdır. Yansıyan görüntü herhangi bir kamera kullanılarak kayda alınabilir veya başka bir ortamda canlı olarak yayınlanabilir.

 

Şekil 8. Teleskop + Perde sistemi ile gözlem.

 

3. Gözlem Kutusu Sistemi ile gözlem: Bu amaçla basit mukavva veya karton bir kutu kullanılabilir. Kutunun ön kısmı uygun büyüklükte kesilerek bir alüminyum folya ile kapatılır. Ardından alüminyum folyanın orta kısmına uygun büyüklükte bir iğne kullanılarak delik açılır (Şekil 5). Kutunun arka kısmındaki bölgesine beyaz bir kağıt yapıştırılması durumunda görüntü daha iyi görülebilecektir. Kutunun arka kısmındaki alanda Güneş diski ve Venüs gezegeninin geçişini görebilmek mümkündür. Gözlem boyunca delik kısmının Güneş doğrultusuna getirilmesi yeterli gözlemler için yeterli olacaktır.

Şekil 9. Venüs geçiş gözlem kutusu.

 

 

Not. Ankara Üniversitesi Rasathane’si Venüs geçiş gözleminde ilgili ziyaretçileri için açık olacaktır.

 

Doç.Dr. Birol GÜROL

Ankara Üniversitesi Rasathanesi

İncek Bulvarı 06837 Ahlatlıbel / ANKARA

Tel. (312) 4898006

http://rasathane.ankara.edu.tr/

e-mail: rasathane@ankara.edu.tr

Yorumlar

Venüs geçişiyle ilgili fotoğraflara
http://fotogaleri.ntvmsnbc.com/venusun-gecisi-boyle-gozlemlendi.html?pos...
adresinden ulaşabilirsiniz.

Sosyal Medyada Bizi Takip Edin

Günlükler

Zircon - This is a contributing Drupal Theme
Design by WeebPal.