Tam Gölge
Bir bilmece: Ben giderim o gider peşimde tin tin eder. (Gölge)
Işık, tamamen geçemeyeceği bir cisimle (engel) karşılaşınca, cismin arkasında ışık almayan karanlık bir alan oluşur. Işığın saydam olmayan maddelerden geçememesi sonucunda oluşan bu karanlık bölgeye tam gölge denir.
Bir cismin gölgesini ışık kaynağından cisme ışınlar çizerek bulabiliriz. Bunun için ışık kaynağından başlayıp cismin kenarlarından geçerek gölgenin oluştuğu bölgeye kadar ışınlar çizilir.
Bunun için şu basamakları izleyebilirsiniz:
• Cetvelinizi, ışığın yayıldığı nokta ile cismin köşelerine çakıştırarak ışınları şekilde görüldüğü gibi çiziniz.
• Işınların ekrana değdiği noktaları belirleyiniz.
• Cetvel kullanarak noktaları birleştiriniz.
• Ekran üzerinde oluşan düzlem parçasını siyaha boyayınız.
ETKİNLİK (Gölge Şekilleri):
Bir ışık kaynağını beyaz tahta veya duvarımız üzerine çevirelim sınıfımızın perdelerini kapatarak dışarıdan ışık gelmesini önleyelim.
Gelen ışığın önüne elimizle çeşitli figürler oluşturmaya çalışalım.
ETKİNLİK (Gölge Oyunu):
Beyaz bir bez parçası (1mx1m) alalım. İnternetten bulduğumuz (ya da herhangi bir kitabımızdan) Hacivat-Karagöz veya farklı figürleri bilgisayar çıktısını alıp keselim. Bu figürlerimize çöp şiş veya örgü mili takarak onları uzaktan kontrol etme imkanı sağlayalım.
Sınıfımızın perdelerini kapatarak karanlık bir ortam hazırlayalım. Bez parçamızın arkasına bir mum yakalım ve figürlerimizin gölgesini perdeye düşürecek şekilde pozisyonumuzu alalım ve figürlerimizi hareket ettirip konuşturalım.
Tam Gölgeyi Etkileyen Etmenler
Cismin gölgesi; ışığın geliş yönüne, ışık kaynağına olan uzaklığına göre değişebilir.
ETKİNLİK (Gölge Büyüklüğü):
Bunu karanlık bir ortamda; bir fener (mum), bir top ve bir ekran kullanarak bir etkinlikle öğrenebiliriz.
|
|
Gölge |
Gölge |
Cismin |
|
Fener Sabit (Işık Kaynağı) |
|
|
|
|
Fener Sabit |
|
|
|
|
Top Sabit |
|
|
|
|
Top Sabit |
|
|
|
|
Fener ve Top Sabit |
|
|
|
|
Fener ve Top Sabit |
|
|
|
• Top, ekrana yaklaştırıldığında gölgesi küçülür ve koyulaşır.
• Ekran, toptan uzaklaştırıldığında topun gölgesi büyür ve rengi açılır.
• El feneri, toptan uzaklaştırıldığında topun gölgesi küçülür ve rengi koyulaşır.
Gölge, cismin büyüklüğüne ve şekline göre de değişiklik gösterir. Büyük cisimlerin gölgesi büyük, küçük cisimlerin gölgesi küçük olur. Cismin şekli ile gölgesi arasında benzerlik bulunur. Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı ve kendi etrafındaki dönüşü sonucunda, Dünya üzerinde bulunduğumuz yerin Güneş'e göre konumunda değişiklikler olur. Bu değişiklikler; Güneş ışınlarının bulunduğumuz yere bazen dik, bazen eğik gelmesine veya hiç gelmemesine neden olur.
Güneş ışınları bulunduğumuz yere:
• Sabah ve akşam saatlerinde eğik olarak gelir. Gölge boyu uzun olur.
• Sabahtan öğleye kadar giderek daha dik gelmeye başlar. Bunun sonucunda, gölge boyu giderek kısalır.
• Öğle vakti daha dik geldiği için gölge boyu en kısa olur.
• Öğle vaktinden Güneş'in battığı akşam saatine kadar giderek daha eğik gelmeye başlar. Bunun sonucunda, gölge boyu giderek uzar.
Gölge Boyunu Gösteren animasyon için aşağıdaki resme tıklayınız:
Güneş ve Ay Tutulmaları Tam Gölge İle İlgili midir?
Güneş; Dünya'yı ve Ay'ı aydınlatan ısı ve ışık kaynağıdır. Dünya ve Ay, kendi eksenlerinde dönerken aynı zamanda da Güneş'in çevresinde dolanırlar. Bu hareketleri sürekli olarak devam eder. Bu süreçte Dünya'nın gölgesi Ay'ı, Ay'ın gölgesi de Dünya'yı etkiler. Bu olaylara tutulma adı verilir.
a)Güneş Tutulması:
Güneş tutulmasında, Güneş, Ay ve dünya aynı doğrultuda bulunur. Bu durumdayken Ay, dünya ile Güneş’in arasına girdiğinden dolayı Güneş’ten gelen ışığı engeller ve Ay’ın tam gölgesi dünya üzerine düşer. Dünya üzerinde Ay’ın tam gölgesinin düştüğü yerler ışık alamaz ve bu bölgelerde Güneş bir süre görülmez. Bu olaya Güneş tutulması denir. Güneş tutulmasında, Güneş ışık kaynağı, Ay ise saydam olmayan cisimdir. Basit ışın çizimleri ile Güneş tutulması şekildeki gibi gösterilebilir.
b)Ay Tutulması:
Dünya, Ay ve Güneş arasına girer. Güneş, Dünya ve Ay aynı doğrultuya geldiğinde Dünya’nın tam gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Böylece Dünya, Ay’ın Güneş’ten ışık almasını engeller. Bu durumda Ay görünmez. Bu olaya Ay tutulması denir. Ay tutulması da Güneş tutulması gibi ışığın doğru boyunca yayılması sonucu oluşan bir doğa olayıdır. Ay tutulması ışın çizimleri ile şekildeki gibi gösterilebilir.
**NOT: Hiçbir zaman için Güneş Dünya ve Ay arasına girmez, bu kesinlikle karıştırılmamalı…
ETKİNLİK (Ay ve Güneş Tutulması):
Bir el feneri (mum), bir basketbol topu ve bir portakal ile temsili bir ay ve güneş tutulması gösterisi yapabiliriz.
El feneri – Güneş
Basketbol Topu – Dünya
Portakal – Ay
Malzemelerimizi kullanarak sırasıyla Güneş ve Ay Tutulmalarını oluşturmaya ve gözlemlemeye çalışalım.
Aşağıdaki oyna resmine tıklayarak flash etkinliğini izleyebilir ve yönlendirebilirsiniz:
Aşağıdaki resme tıklayarak güneş tutulmasının farklı bölgelerdeki görünümlerine bakabilirsini:
Aşağıdaki resimde görüldüğü gibi Güneş ve Ay tutulmalarını özetleyebiliriz.
(resme tıklayarak büyütebilirsiniz)
